ผมกับเพื่อนเจอนกกระจาบทองฝูงนี้ข้าง ๆ บึงมะขามเทศ หรือสวนวารีภิรมย์แถวทุ่งมีนบุรีติดกับหนองจอก พื้นที่สีเขียวที่ประกอบไปด้วยทุ่งนาผืนสุดท้ายของกรุงเทพมหานคร ที่ยังไม่ได้เปลี่ยนไปเป็นหมู่บ้านจัดสรรจนหมด พอเหลือที่นาและแหล่งน้ำธรรมชาติให้คนชายขอบเมืองกรุงได้ชื่นชม
จริง ๆ แล้วเราเจอนกด้วยความบังเอิญ ระหว่างที่ออกไปปั่นจักรยานเที่ยวทุ่งกัน ช่วงที่ฝนตกหนัก ๆ ในกรุงเทพฯ
คนกรุงเทพฯกลัวฝน เพื่อนหลายคนบ่นลงเฟซบุ๊คส่วนตัว ติดอยู่บนถนน การจราจรใจกลางเมืองแถว ๆ อโศก สุขุมวิท เป็นอัมพาต รถขยับแทบไม่ได้ นั่งอ่านข้อความของเพื่อนก็ได้แต่เอาใจช่วย ชีวิตคนเมืองต้องตื่นแต่เช้าไปทำงานทุกวัน ผมกับเพื่อนก็เคยทุกข์แบบนี้เหมือนกันสมัยที่ต้องทำงานประจำ ทุกวันนี้ออกมาทำงานอิสระ จึงมีเวลาทำอย่างอื่นบ้าง เช่น ออกไปปั่นจักรยานเที่ยวทุ่งในวันที่เพื่อนคนอื่น ๆ กำลังเผชิญชะตากรรมรถติดในใจกลางกรุงเทพมหานคร
จักรยานสองคันปั่นออกจากสวนวารีภิรมย์ สวนสาธารณะที่เขตคลองสามวาจัดเป็นสวนปั่นจักรยาน แล้วพากันลัดเลาะไปตามถนนดินริมบ่อเลื้ยงปลาของชาวบ้าน ผมปั่นนำหน้าเพื่อน ก่อนที่จะได้ยินเสียงเพื่อนเรียกให้หยุด
“มาดูอะไรนี้ นกกระจาบกำลังทำรัง” มะเดี่ยว เพื่อนที่เพิ่งย้ายมาเป็นเพื่อนบ้าน เรียกให้หยุดดูฝูงนกกระจาบกำลังทำรังอยู่บนต้นโสน
เรายืนดูนกตัวเล็ก ๆ ด้วยความชื่นชมในความสามารถของมัน นกตัวเล็กกว่านกกระจอกนิดหน่อยกำลังยุ่งกับการทำรังบนต้นโสนที่ยืนต้นอยู่เหนือน้ำ ปลายยอดโสนมีรังนกสานด้วยใบหญ้าเส้นยาว ๆ บางรังหญ้าที่ใช้สานยังเป็นสีเขียวแสดงว่านกเพิ่งทำเสร็จใหม่ ๆ ส่วนรังที่ทำเสร็จหลายวันแล้วจะกลายเป็นสีน้ำตาล เท่าที่คาดคะเนด้วยสายตาเราเห็นรังนกประมาณ 20 รังที่ดงโสน 2 ดงนั้น
เราอยู่ห่างจากนกเพียง 3 เมตร แต่เจ้านกน้อยไม่ได้แสดงท่าทีว่ากลัวเราเลย เจ้านกน้อยตัวสีเหลืองสดยังคงบินเข้าบินออกรัง คาบใบไม้มาสร้างบ้านเหมือนกับไม่เหน็ดเหนื่อย ส่งเสียงเจี๊ยวจ๊าวราวกับสนุกสนานกับการสร้างบ้าน เราโชคดีมากที่มีโอกาสได้เห็นความสวยงามของธรรมชาติที่ดูเรียบง่าย แต่สุดแสนจะยิ่งใหญ่
เรากลับมาที่บ้าน ลองค้นหาในกูเกิ้ล จึงรู้ว่านกที่เราพบเป็นนกกระจาบทอง
นกกระจาบทอง ชื่อบอกเป็นนัย ๆ ว่าเป็นนกสีเหลือง ฝรั่งเรียกนกพวกนี้ว่า Asian Golden Weaver มันเหลืองจริงไม่มีหลอก โดยเฉพาะตัวผู้มีเหลืองแจ่มแมวมาก คอ หัว ปากสีดำขลับ ตัดกับขนสีเหลือง ส่วนตัวเมียจะสีน้ำตาล ออกเข้ม ๆ คงเป็นเรื่องธรรมดาของสัตว์ปีก ตัวผู้มักจะมีสีสันฉูดฉาดกว่าตัวเมีย
ธรรมชาติให้ความสามารถของนกกระจาบทองมา 2 อย่างที่มนุษย์อย่างเรา ๆ เลียนแบบได้ยาก
หนึ่งคือความสามารถในการสานใบไม้ นกกระจาบทองก็เหมือนกับนกกระจาบอีกสองชนิด พวกเขาเป็นสถาปนิกที่เก่งมาก
นกตัวผู้มีหน้าที่ทำรังจากหญ้าแห้งเส้นยาว ๆ โดยจะเริ่มขึ้นโครงรังเป็นวงกลม ผมมองดูทีไรก็คิดว่ามันคล้าย ๆ รูปหัวใจ นกกระจาบทองต้องใช้หญ้าแห้งประมาณ 3,500 เส้นเพื่อทำรังหนึ่งรัง เท่ากับว่ามันต้องบินอย่างน้อยประมาณ 7,000 เที่ยว
เมื่อนกกระจาบทองตัวผู้ทำรังเสร็จ มันจะบินโฉบ บินเกี้ยวนกตัวเมีย ชักชวนให้นกตัวเมียมาดูรังรักที่ตัวเองเพิ่งสร้างเสร็จใหม่ ๆ ถ้าตัวเมียชอบก็จะยินดีเข้าหอร่วมรังกับนกกระจาบทองตัวผู้ วางไข่และมีลูกนกต่อไป
นกกระจาบทองเป็นนกทุ่ง สมัยก่อนมักพบนกกระจาบทองทำรังบนต้นโสนที่ขึ้นตามชายน้ำ กระจาบทองตัวผู้จะทำรังตามต้นโสนเรียงไปเป็นแถว ๆ คล้าย ๆ ห้องแถว สมัยก่อนที่ทุ่งนามีพื้นที่มากกว่าเมือง นกกระจาบทองคงชุกชุมกว่านี้ ทุกวันนี้ท้องทุ่งถิ่นที่อยู่ของนกกระจาบทองเปลี่ยนสภาพเป็นหมู่บ้านจัดสรร นกกระจาบทองไม่มีที่อยู่ สีสันของท้องทุ่งจึงหายไปพร้อมกับพื้นที่กสิกรรมและพื้นสีเขียวที่มีน้ำท่วมขังของกรุงเทพฯ
“นกกระจาบทองเป็น polygamist” แฟนผมที่ยืนอยู่ข้าง ๆ กระซิบบอกความสามารถของนกกระจาบทองข้อที่ 2 ที่มนุษย์เลียนแบบได้ยาก หรือไม่ควรเลียนแบบ คือนกกระจาบทองจะอยู่กันแบบ “ครอบครัวสามัคคี” นกตัวผู้หนึ่งตัวอยู่กับนกตัวเมียหลายตัว
แต่ความสามารถในการสร้างครอบครัวสามัคคีสงวนไว้ให้นกกระจาบทองที่สร้างรังเก่ง สร้างรังได้สวยเท่านั้น เพราะนกตัวเมียต้องการรังส่วนตัว ไม่นอนสามัคคีกับนกตัวเมียตัวอื่น ๆ สมมุติว่านกกระจาบทองตัวผู้ต้องการทำรังรัก 5 รังให้กับนกกระจาบทองตัวเมีย 5 ตัว มันต้องบินไปเก็บหญ้าเอามาสร้างรังถึง 35,000 เที่ยว
งานหนักเลยสำหรับนกตัวน้อย ๆ ที่คิดทำรังเกินตัว
ข้อมูลเพิ่มเติม
สวนวารีภิรมย์ ตั้งอยู่เขตคลองสามวา เป็นบึงรับน้ำกรุงเทพฯฝั่งตะวันออก ทางสำนักงานเขตได้ปรับพื้นที่ให้เป็นสนามปั่นจักรยาน เปิดให้บริการทุกวันตั้งแต่ 6 โมงเช้า จนถึง 6 โมงเย็น
